Μαρία Ανδρουλάκη

Ερευνήτρια-Μουσικός Κέντρου Λαογραφίας

Το Μουσικό Αρχείο  του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
 
Το  Μουσικό Αρχείο, πρώην Εθνική Μουσική Συλλογή είναι το μεγαλύτερο σήμερα Αρχείο ελληνικής δημοτικής μουσικής και  περιλαμβάνει  ανέκδοτο μουσικό υλικό με σπάνια τραγούδια της ελληνικής επικράτειας. Η συγκρότηση  του Αρχείου αυτού  εντάχθηκε από την αρχή σε ένα ιδεολογικό πλαίσιο που βασιζόταν στην αρχή των μαζικών ηχογραφήσεων παραδοσιακής μουσικής, κάτι  που χαρακτήριζε γενικά  τη λειτουργία  ανάλογων Μουσικών Αρχείων και στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό η συλλογή της μουσικής ύλης είναι η γνωστή σωστική προσπάθεια επιβαλλομένη εκ της καθ’ ημέραν εξαφανίσεως ή παραφθοράς της ύλης ταύτης υπό την πίεσιν του συγχρόνου τεχνικού και αστικού πολιτισμού, όπως αναφέρεται από τον Γ. Σπυριδάκη στην εισαγωγή του τόμου, Ελληνικά Δημοτικά τραγούδια (Μουσική Εκλογή). Στη συνέχεια, οι ηχογραφήσεις αυτές παίρνουν αριθμό εισαγωγής σε ειδικό βιβλίο, όπου  καταγράφονται και τα απαραίτητα στοιχεία, τα οποία συνιστούν την ταυτότητα κάθε ηχητικού τεκμηρίου. Κατόπιν δε επιλογής, καταγράφονται στο πεντάγραμμο οι μελωδίες των τραγουδιών. Καταρτίζεται έτσι και το Αρχείο των Μουσικών Καταγραφών, ένα αρχείο το οποίο περιλαμβάνει περί τις  2000 παρτιτούρες.

Οι πρώτες ηχογραφήσεις  ξεκίνησαν σε  προσφυγικούς συνοικισμούς του Πειραιά και απλώθηκαν στη συνέχεια σε όλους τους νομούς της ελληνικής επικράτειας με εντεταλμένες από την Ακαδημία Αθηνών λαογραφικές αποστολές των συντακτών-ερευνητών του Κέντρου Λαογραφίας στα χωριά, μία πάγια διαδιακασία που ακολουθείται και σήμερα. Στις αποστολές αυτές  παράλληλα με τη συγκέντρωση  πλούσιου λαογραφικού υλικού, γίνονταν  και ηχογραφήσεις των τραγουδιών και της μουσικής  κάθε τόπου. Οι αποστολές των ερευνητών είναι ο κύριος τρόπος τροφοδότησης του Μουσικού  Τμήματος με μουσικό υλικό, ενώ υπάρχει και ένας μικρός αριθμός ταινιών που ηχογραφήθηκαν εντός του  Κέντρου Λαογραφίας,  με μεταφορά εκεί των τραγουδιστών ή παραχωρήθηκαν από ιδιώτες, πρακτικές,  που ακολουθούνται και σήμερα..

Η συγκρότησή του Μουσικού Αρχείου είναι φανερό ότι βασίστηκε σε  ανθρώπους που δεν διέθεταν πάντοτε ειδικές γνώσεις στην ηχογράφηση, αλλά έτρεφαν αγάπη για το αντικείμενο, γνώση και επιμονή στην αναζήτηση ακόμη και πόρτα-πόρτα. των πιο σπάνιων τραγουδιών και των παραλλαγών τους και μάλιστα κάτω από συνθήκες που σήμερα, με την έκρηξη της τεχνολογίας  θα φαίνονταν απίστευτες. Ογκώδη μηχανήματα έπρεπε να μεταφέρονται από τους συντάκτες του Κέντρου στον τόπο της έρευνάς τους με τα μαζικά μέσα  συγκοινωνίας και στη χειρότερη περίπτωση με τα ζώα,  ενώ τα πενιχρά οικονομικά μέσα δεν επέτρεπαν την «κατασπατάληση» των ταινιών με πολλαπλές  ηχογραφήσεις του ίδιου τραγουδιού από διαφορετικούς τραγουδιστές, φυσικά για επιστημονικούς λόγους. Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις έχει ηχογραφηθεί για οικονομία μέρος  μόνο των τραγουδιών.

Οι πρώτες εγγραφές έγιναν  με τη χρήση φωνοληπτικού μηχανήματος σε ειδικούς δίσκους με κέρινο επίχρισμα. Εδώ  θα κάνω μία μικρή παέκβαση για να σας πω ότι  η πρώτη αποτύπωση δημοτικών τραγουδιών από Έλληνες με τη χρήση φωνοληπτικού μηχανήματος, που οργανώθηκε από τη Λαογραφική Εταιρεία και το Ωδείο  Αθηνών στη Ροδοδάφνη Αιγίου και την Κρήτη, με υπεύθυνους τoυς Κωνσταντίνο Ψάχο, Γεώργιο Νάζο και  Armand Marsik,  έγινε σε κέρινους κυλίνδρους, οι οποίοι σήμερα ανήκουν στο Κέντρο Λαογραφίας, ύστερα από την ευγενή δωρεά της ανηψιάς του Κωνσταντίνου Ψάχου, κυρίας Ελένης Ντάλα, η οποία μας δώρισε και το παναρμόνιο, έργο ζωής του Κ. Ψάχου.  Μέρος του ηχογραφημένου υλικού επί των κυλίνδρων αυτών έχει ανακτηθεί σε εργαστήριο της Αυστρίας και σύντομα θα γίνει η έκδοσή του από το Κέντρο Λαογραφίας.

Μετά τους κέρινους δίσκους  περάσαμε στις μαγνητικές ταινίες ήχου (τις γνωστές πομπίνες), στις οποίες έγινε και η μεταγραφή του υλικού από τους κέρινους δίσκους. Στη συνέχεια περάσαμε σε λιγότερο ογκώδη, φορητά μαγνητόφωνα. και στις μαγνητικές ταινίες των 5  ιντσών. Από τη δεκαετία του ’80 η δυσκολία συντήρησης και επιδιόρθωσης των μαγνητοφώνων με  μπομπίνα, μας ώθησε στην αναζήτηση νεότερων μέσων αποθήκευσης του υλικού. Αυτό σε συνδυασμό με τις ανάγκες της έρευνας, που επέβαλε, παράλληλα με τις «στημένες» και κατά παραγγελία ηχογραφήσεις να γίνονται αφ’ ενός μεν  ηχογραφήσεις των τραγουδιών  στο πλαίσιο λειτουργίας τους, αφ’ ετέρου δε   συλλογή και εθνογραφικών πληροφοριών σχετικά με τη χρήση και λειτουργία των τραγουδιών, μας οδήγησε στην αναζήτηση του πιο απλού κατά τη χρήση του ηχητικού μέσου και ταυτόχρονα εύκολου στη μεταφορά του, για να διευκολύνονται οι ερευνητές και στη δουλειά τους και στις μετακινήσεις τους. Έτσι από τα μέσα της  δεκαετίας του ’80 άρχισε να γίνεται  χρήση  κασετοφώνων και κασετών. Σήμερα χρησιμοποιούμε ψηφιακά μέσα εγγραφής.

Το μουσικό υλικό του Κέντρου συμποσούται σε 1700 μαγνητικές ταινίες και 500 κασέτες ήχου, που περιλαμβάνουν πάνω από 30.000 εγγραφές και ο εμπλουτισμός του Αρχείου συνεχίζεται.

Με το έργο «Ανάπτυξη Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης του Λαϊκού Πολιτισμού» στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» έγινε η  ψηφιοποίηση του ηχογραφημένου υλικού επί ταινιών. Πρώτη μέριμνα ήταν η διάσωση του υλικού από τη φθορά του χρόνου, απαίτηση που προβαλλόταν ήδη από τη δεκαετία του ’80. Ταυτόχρονα όμως, με την ψηφιοποίηση της μουσικής οργανώθηκαν από τους ερευνητές  του Κέντρου και ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, που σε ένα πολύ μεγάλο μέρος στηρίχθηκαν στην προετοιμασία που είχε γίνει από τις τ. ερευνήτριες Ελένη Ψυχογιού και Μιράντα Τερζοπούλου στα πλαίσια  του έργου «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός της Βιβλιοθήκης – Αρχείου του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, Γ΄ Κ.Π.Σ. (1996-2000).

Έτσι από την παλαιότερη ταξινόμηση του μουσικού υλικού στα βιβλία εισαγωγής, όπου αναφέρονταν μόνο τα στοιχεία ταυτότητας της ηχογράφησης, δηλαδή τίτλος, τόπος και χρόνος συλλογής, τόπος προέλευσης, όνομα συλλογέων, τραγουδιστών,  αριθμός χειρογράφου, αριθμός ταινίας, φθάσαμε στην οργάνωση ενός σύγχρονου συστήματος ταξινόμησης μέσω των ηλεκτρονικών βάσεων,  οι οποίες συνδυάζουν το μουσικό υλικό με όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη διαχείρισή του. Οι κατηγορίες που προβλέπονταν από το βιβλίο εισαγωγής διατηρήθηκαν και όπου κρίθηκε αναγκαίο, διορθώθηκαν και εμπλουτίσθηκαν με νέες κατηγορίες που θα συνδέσουν το μουσικό υλικό, αλλά και κάθε άλλο είδος ηχογραφημένης ύλης, παραμύθια, αφηγήσεις κλπ., με το αρχείο χειρογράφων, με το αρχείο κειμένων των τραγουδιών, με το αρχείο ήχου, με το φωτογραφικό αρχείο κλπ.

Με την ψηφιοποίηση και την εισαγωγή του υλικού σε ηλεκτρονικές βάσεις η λειτουργία του Μουσικού Τμήματος οργανώνεται σήμερα σε νέα  βάση  που θα εκσυγχρονίσει τις μεθόδους  προσέγγισης του μουσικού υλικού και αναμένεται να ανοίξει  νέες προοπτικές για την αξιοποίησή του και τη διάδοσή του. Στον υπάρχοντα δικτυακό κόμβο του Κέντρου Λαογραφίας θα μπορεί μελλοντικά κάθε ενδιαφερόμενος να αναζητήσει τον πλήρη κατάλογο περιεχομένων των ηχογραφήσεων επί μαγνητοταινιών του Μουσικού Αρχείου, όταν αυτός αναρτηθεί.

Παρουσίαση: Androulaki