Μαριλένα Παπαχριστοφόρου

Ερευνήτρια του Κέντρου Λαογραφίας

«Η ανάπτυξη της εφαρμογής τεκμηρίωσης και διαχείρισης του ψηφιοποιημένου υλικού»

Το σύστημα βάσεων δεδομένων του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης του Λαϊκού Πολιτισμού, αποτελεί στην πραγματικότητα ανάπτυξη του «δικτύου», όπως είχε προσδιορισθεί τότε, των βάσεων δεδομένων του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, που είχε πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος «Εκσυγχρονισμός της Βιβλιοθήκης – Αρχείου του Κ.Ε.Ε.Λ.» και αποτελούνταν από την κεντρική βάση της Βιβλιοθήκης και της Βιβλιογραφίας και έξι βάσεις δεδομένων Αρχείου: τη βάση της Μουσειακής Συλλογής, τη βάση της Κοινωνικής Οργάνωσης, τη βάση Εθνικής Μουσικής Συλλογής, τη βάση των παραδόσεων, τη βάση των παραμυθιών και τη βάση του Φωτογραφικού Αρχείου. Διαφάνεια 1.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» ως ομάδα εργασίας έπρεπε να διαχειρισθούμε πλέον ολόκληρο τον όγκο του αρχειακού υλικού του Κέντρου Λαογραφίας και να το καταστήσουμε προσβάσιμο μέσω ψηφιακών υποδομών και μέσων, δηλαδή, να το μετατρέψουμε και στην μορφή των ψηφιακών «μεταδεδομένων». Διαφάνεια 2. Προκειμένου λοιπόν να αποδοθεί σε μία, όσο το δυνατόν ενιαία μορφή, χρειάσθηκε να αντιμετωπισθούν ζητήματα, όπως 1) η διαχείριση του τεράστιου όγκου του υλικού, 2) η πολυμορφία των πρωτότυπων τεκμηρίων (χειρόγραφα δελτία, σελίδες χειρογράφων, ηχογραφήσεις, φωτογραφίες, κλπ, κλπ), 3) το πλήθος των θεματικών  περιοχών στις οποίες εκτείνεται η πρωτογενής (αλλά όχι μόνο) λαογραφική ύλη του Κέντρου, 4) η ενσωμάτωση των διαφορετικών κατατάξεων, όχι μόνο κατά θεματική περιοχή, αλλά και κατά επιστημολογική «περίοδο» στην ιστορία του Κέντρου, και βεβαίως, 5) να αξιοποιηθεί το προηγούμενο έργο, εκσυγχρονίζοντας και εν μέρει αναθεωρώντας τις ψηφιακές υποδομές που είχαμε δημιουργήσει  οκτώ χρόνια πριν.

Η ανάπτυξη της εφαρμογής και διαχείρισης του ψηφιοποιημένου υλικού αποτελεί στην πραγματικότητα το περιβάλλον υποδοχής του συνολικού έργου, μέσω του οποίου απαντήθηκαν τα ζητήματα, που μόλις έθεσα.

Διαχειρισθήκαμε τον τεράστιο όγκο του υλικού του αρχείου, βάσει δύο κριτηρίων Διαφάνεια 3:

1) την φυσική μορφή των τεκμηρίων – δελτία, χειρόγραφα, φωτογραφίες, κλπ, βάσει της οποίας διεκπεραιώθηκε η ψηφιοποίησή τους, Διαφάνεια 4: αριστερή στήλη πλατφόρμας  και
2) την θεματική τους κατηγοριοποίηση, βάσει της οποίας αναπτύχθηκε η ίδια η εφαρμογή – δηλαδή, ένα σύστημα βάσεων δεδομένων, μέρη του οποίου θα σας παρουσιάσουν ακολούθως οι συνάδελφοί μου από το Κέντρο Λαογραφίας, με θεματικές περιοχές που συγκοινωνούν μεταξύ τους, αλλά και με τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια, με πεδία τεκμηρίωσης, θησαυρούς όρων, και την δυνατότητα αναζήτησης σε όλο το πλάτος της εφαρμογής. Διαφάνεια 5: θεματικοί τομείς

Το κάθε χειρόγραφο του Κέντρου Λαογραφίας είναι πλέον προσβάσιμο, στην ψηφιακή του μορφή,

1) ως χειρόγραφο, σύμφωνα με τα στοιχεία των βιβλίων εισαγωγής του Αρχείου Διαφάνεια 6 – μεταδεδομένα πλέον με τα οποία συμπληρώνονται αυτόματα όλα τα σχετικά πεδία της εφαρμογής, όπως «καταθέτης», «συλλογέας», «έτος συλλογής» κλπ
2) ως ένα σύνολο σελίδων χειρογράφου – που ο χρήστης μπορεί να ξεφυλλίσει εικονικά, να τις διαβάσει, αλλά και να ακολουθήσει το θεματικό τους περιεχόμενο, σύμφωνα με τις επί μέρους ταξινομήσεις της λαογραφικής ύλης. Ένα σημαντικό μέρος αυτής της ομάδας μεταδεδομένων συμπληρώνεται επίσης αυτόματα με την μεταφορά των στοιχείων από την προϋπάρχουσα βάση των παραμυθιών. Διαφάνεια 7: σελίδα χφ Εδώ συνδεόμαστε
1) τόσο με το αρχείο απογράφων, Διαφάνεια 8: ανάπτυγμα του συνόλου των κατηγοριών κατά θεματικές περιοχές της ύλης, που μας συνδέει επίσης με τις γενιές των συντακτών και των ερευνητών που έχουν περάσει από το Κέντρο Λαογραφίας,
2) όσο και με ειδικές βάσεις μεταδεδομένων, που αναλύουν θεματικά την ύλη της κάθε σελίδας του χειρογράφου. Διαφάνεια 9
Γι’ αυτόν τον σκοπό δημιουργήθηκε ένα σύστημα θεματικών τομέων όπου κάθε θεματική περιοχή της ύλης του αρχείου αντιστοιχεί σε μία μικρότερη βάση δεδομένων. Παραδείγματα: :  Διαφάνεια 10 : άνοιγμα των θεματικών τομέων, έως το τέλος, π.χ. Κοινωνική Οργάνωση < διαβατήριες τελετουργίες < γέννηση: επεξήγηση πεδίων και άλλο παράδειγμα, με ελεγχόμενο λεξιλόγιο όρων και όχι πεδία, Υλικός Πολιτισμός < Βρελοποιία, άλλο παράδειγμα με εντελώς διαφορετικό σύστημα ταξινόμησης: Διαφάνεια 11: άνοιγμα των θεματικών τομέων, έως το τέλος, π.χ. παραμύθια.
3) Συνδεόμαστε επίσης με το φωτογραφικό αρχείο, την βάση των αντικειμένων και με την βάση της Εθνικής Μουσικής Συλλογής.

Στο εσωτερικό του συνόλου των βάσεων δεδομένων του συστήματος ενσωματώθηκαν θησαυροί όρων, κοινοί για όλες τις περιοχές της ύλης, ώστε να επιτρέπεται η ταυτόχρονη αναζήτηση σε όλο το σύστημα, και οι οποίοι τροφοδοτούν με ομοιόμορφο και συμπαγή τρόπο ειδικά πεδία μεταδεδομένων:

1) Λέξεις - κλειδιά: διαφάνεια 12– εδώ αντιστοιχήθηκε ο θησαυρός (σε μορφή ηλεκτρονικού δέντρου) των 5.000 όρων, που είχε δημιουργηθεί αρχικά για την βάση δεδομένων των παραμυθιών.
2) τοπωνύμια: διαφάνεια 13 – στα πεδία «τόπος συλλογής» και «προέλευση ύλης» αντιστοιχήθηκε το δέντρο με τα τοπωνύμια εντός και εκτός ελληνικής επικράτειας, που είχε επίσης δημιουργηθεί για το αρχικό δίκτυο Β.Δ.
3) δέντρα ταξινομήσεων για όλα τα απόγραφα του Κ.Ε.Ε.Λ. διαφάνεια 14
3) κατάσταση ελεγχόμενου λεξιλογίου για τα πεδία
«πολιτισμική ενότητα» διαφάνεια 15
«γλώσσα» διαφάνεια 16
«μορφές» χειρογράφου διαφάνεια 17
«σχήματα» χειρογράφου διαφάνεια 18
«στάδιο επεξεργασίας» διαφάνεια 19
«θεματικά περιεχόμενα» διαφάνεια 20 όπου συνοψίζονται με τρόπο ενιαίο τα περιεχόμενα του πεδίου «περιεχόμανα» των βιβλίων εισαγωγής του Κ.Ε.Ε.Λ.

Συμπεράσματα - αποτελέσματα:

Η εφαρμογή  υποδοχής του ψηφιοποιημένου υλικού του Κ.Ε.Ε.Λ. προσφέρει ήδη την δυνατότητα πλοήγησης σε ολόκληρο το εύρος του, βάσει περιορισμένων κριτηρίων αναζήτησης. Η αποπεράτωσή της, θα σημάνει σταδιακά την δημιουργία ενός ιδανικού θησαυρού μεταδεδομένων, ο οποίος θεωρώ ότι θα πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσεται σε εύρος και όχι σε βάθος λεπτομερούς ανάλυσης για την κάθε ψηφιοποιημένη μονάδα, όπως καταδείχθηκε με το παράδειγμα των 17.000 καταγραφών της βάσης των παραμυθιών, που είναι όλα αναζητήσιμα, βάσει περιορισμένου αριθμού κριτηρίων αναζήτησης, ήδη από το προηγούμενο έργο.

Ως άμεσο «χρηστικό» αποτέλεσμα του συστήματος, ως ενιαίο ψηφιακό αντίγραφο του συνόλου του αρχείου, προκύπτει η δυνατότητα της συνδυασμένης αναζήτησης σε όλες τις περιοχές του – κάτι το οποίο δεν ήταν εφικτό στην «σκληρή» μορφή του πρωτοτύπου. διαφάνεια 21: Παράδειγμα αναζήτησης.

διαφάνεια 22 Σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού της εφαρμογής τεκμηρίωσης και διαχείρισης του ψηφιοποιημένου υλικού, η σημαντικότερη παράμετρος, αλλά και πηγή έμπνευσης τουλάχιστον για μένα, ήταν η διαρκής επικοινωνία του Λαογραφικού Αρχείου, όπως διαμορφώθηκε στα ενενήντα χρόνια της ύπαρξής του, με τις νέες τεχνολογίες και τις δυνατότητες που μπορούν να προσφέρουν στην ερευνητική κοινότητα.

Παρουσίαση: Papachristophorou