Ποτηρόπουλος Παρασκευάς

Ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας

«Η ψηφιοποίηση του αρχείου της Φ.Α.Τ.Α.»

Ένα παράδειγμα για τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην ενδυνάμωση των σχέσεων του Κέντρου με τους εθνοτοπικούς πολιτιστικούς Συλλόγους αποτελεί η ψηφιοποίηση του Αρχείου της Φ.Α.Τ.Α. - «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας Αθαμανίας» - και η δυνατότητα που παρέχεται για την ανάγνωση και αποθήκευση των τεκμηρίων μέσω του δικτυακού τόπου. Με την ψηφιοποίηση γίνονται προσιτά τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια στον ειδικό ερευνητή, στον απομακρυσμένο χρήστη αλλά και στην εκπαιδευτική κοινότητα, εξασφαλίζοντας ένα εντελώς νέο πλαίσιο για τη χρήση και αξιοποίηση αυτού του πλούσιου υλικού.

Καθώς πλοηγούμαστε στη σελίδα του Κέντρου, επιλέγουμε το εικονίδιο των Συλλόγων, στη συνέχεια στο κάτω μέρος της σελίδας τη σύνδεση «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας Αθαμανίας», όπου παρουσιάζεται το ιστορικό της Αδελφότητας και αναλυτική παρουσίαση των ψηφιοποιημένων αρχείων της. Στο κάτω μέρος της σελίδας, επιλέγουμε τη σύνδεση ψηφιοποιημένα τεκμήρια, που μας οδηγεί στη σελίδα με τις αναλυτικές πληροφορίες κάθε επιμέρους αρχείου ενώ παρέχεται και η δυνατότητα ανάγνωσης και αποθήκευσής τους σε μορφή αρχείου .pdf.

Η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Τζούρτζιας Αθαμανίας», γνωστή ως Φ.Α.Τ.Α., ιδρύθηκε το 1893 και από τότε ως σήμερα αποτελεί τον πρωταρχικό θεσμό κοινωνικής οργάνωσης για την τοπική κοινωνία. Το χωριό Τζούρτζια (Αγία Παρασκευή) Τρικάλων είναι κτισμένο στην κεντρική Πίνδο, βλαχοχώρι στον Ασπροπόταμο (Αχελώο). Η κοινότητα κατοικείται τους θερινούς μήνες, από ημινομάδες κτηνοτρόφους που είχαν -και διατηρούν ορισμένοι ακόμα- τα χειμαδιά τους στη Θεσσαλία. Το 1955 η κοινότητα μετονομάζεται σε Αγία Παρασκευή ενώ από το 1998 με το σχέδιο Καποδίστριας εντάσσεται στη Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου του νομού Τρικάλων.

Η σύστασή της Φ.Α.Τ.Α. πραγματοποιήθηκε ύστερα από πρωτοβουλία του Χρήστου Βασιλείου Δήμα (Ούτος) κατά τα πρότυπα αντίστοιχων συλλόγων στην περιοχή του Πόντου, όπου ταξίδευε για εμπορικές δραστηριότητες. Από την ίδρυσή της, το 1893, η δράση της καλύπτει ένα ευρύ φάσμα κοινωνικοοικονομικών σχέσεων. Οι στόχοι της, όπως περιγράφονται αναλυτικά στο «Καταστατικόν», εκτείνονται από την προικοδότηση των κορασίδων και την παροχή βοηθήματος στους απόρους συγχωριανούς, τη δανειοδότηση των μελών της, την εξασφάλιση σταθερού εισοδήματος στα γηραιά μέλη (μια πρώιμη μορφή σύνταξης), ως την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων και την κατασκευή σημαντικών κοινοτικών έργων ακόμα και στην ευρύτερη περιοχή αν αυτά εξυπηρετούν τους κατοίκους της Τζούρτζιας.

Προστάτιδα της Αδελφότητας ορίζεται η Αγία Μαρίνα. Το 1902 ανεγείρεται με έξοδα της το ομώνυμο ξωκλήσι και κάθε χρόνο στις 17 Ιουλίου «εορτάζει» όλη η Αδελφότητα.

Στην περίοδο της λειτουργίας της, όχι μόνο συμπληρώνει αλλά σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνει το ρόλο της κοινοτικής αρχής, όπως στην περίπτωση της προικοδοσίας και του δανεισμού των μελών της.

Διαχρονικά λειτουργεί ως μέσο προσαρμογής και μορφή κοινωνικότητας στους τόπους διασποράς των μελών της από τη μια αλλά και ως δίαυλος επικοινωνίας με τον τόπο τους από την άλλη. Ο ρόλος της άλλωστε, είναι καθοριστικός για την εμπέδωση της συλλογικής τοπικής ταυτότητας.

Η Ψηφιοποίηση του Αρχείου

Το Αρχείο της Φ.Α.Τ.Α. ψηφιοποιήθηκε στο Κέντρο Λαογραφίας κατά το διάστημα, Μαρτίου - Αυγούστου 2008, με απόφαση της Εφορευτικής Επιτροπής του Κ.Ε.Ε.Λ. και του Διοικητικού Συμβουλίου της Φ.Α.Τ.Α. και έχει επιστραφεί στην Αδελφότητα. Η ψηφιοποίηση αποσκοπεί στη διάσωσή του με τη διατήρηση ψηφιακών αντιγράφων του στο Κέντρο Λαογραφίας και στη διευκόλυνση της μελέτης του από τους ερευνητές. Η συνεργασία αυτή συμπληρώνει μακρόχρονες επιτόπιες έρευνες του Κέντρου στην ευρύτερη περιοχή του Ασπροποτάμου, καρπός των οποίων υπήρξαν σχετικά δημοσιεύματα των ερευνητών του Κέντρου.

Ψηφιοποιήθηκαν συνολικά 29 ξεχωριστά χειρόγραφα των αρχείων της Φ.Α.Τ.Α.. Το σύνολο των ψηφιοποιημένων σελίδων ανέρχεται στις 2.563 σελίδες.

Το Αρχείο της Φ.Α.Τ.Α

Τα αρχεία της Αδελφότητας ταξινομήθηκαν με βάση τη σειρά κατάθεσής τους. Σε μια πρώτη απόπειρα τεκμηρίωσης τους η παρουσίασή του στηρίζεται στη χρονολογική τους διαδοχή και στο νοηματικό τους περιεχόμενο.

Η παρουσίαση ξεκινά από το «Καταστατικόν» (αριθμός χειρογράφου: 20). Σε αυτό παρουσιάζονται αναλυτικά οι στόχοι, οι βασικές αρχές λειτουργίας της, και σε ένα σύνολο 93 ¶ρθρων, οι διατάξεις που καθορίζουν τις σχέσεις των μελών μεταξύ τους και με την αδελφότητα.

Στο «Βιβλίον Συνδρομητών» (αριθμός χειρογράφου: 19), καταγράφονται οι ετήσιοι ονομαστικοί κατάλογοι συνδρομητών από το 1914 ως το 1930, με καταγραφή συνδρομητών από το 1905. Αξιοσημείωτη αποτελεί η εγγραφή το 1914 της Θεοδώρας Β. Νικολού ως «διαρκής συνδρομήτρια», της μοναδικής γυναίκας, τότε, μέλος της Φ.Α.Τ.Α.

Το «Καθολικό γραμματίων εισπρακτέων» (αριθμός χειρογράφου: 1), αφορά κατά κύριο λόγο στα γραμμάτια των μελών και την αποπληρωμή τους, κατά τα έτη 1930 – 1940.

Κατά τον ίδιο τρόπο, στο «Βιβλίον Ταμείου», (αριθμός χειρογράφου: 2), εκθέτονται τα έσοδα και έξοδα της Αδελφότητας, για το διάστημα 1930 – 1940, με καταγραφές οφειλές γραμματίων αρχομένων το 1911.

Το «Ευρετήριον ταμείου», (αριθμός χειρογράφου: 3) αποτελεί το συνοπτικό ευρετήριο των οικονομικών πεπραγμένων της Αδελφότητας κατά τα έτη 1930 – 1940 (Έσοδα και έξοδα, συντάξεις, Τράπεζα Τρικάλων Α.Ε., προικοδοτήσεις, εταιρικά κεφάλαια, ταμείον, πιστωταί, γραμμάτια, ακίνητα, τόκοι).

Το εύρος των δραστηριοτήτων της Αδελφότητας αποκαλύπτεται στα «Εντάλματα Πληρωμής», (αριθμός χειρογράφου: 22). Πρόκειται για Εντάλματα Πληρωμής προς τον Ταμία της Φ.Α.Τ.Α., κατόπιν αποφάσεων του Δ.Σ., με τελικούς αποδέκτες των χρημάτων τα μέλη της. Ανάμεσα στις αιτιολογίες των ενταλμάτων καταγράφονται οι προικοδοτήσεις, κάθε είδους βοηθήματα, συντάξεις, έξοδα κηδείας, έρανοι Κοινωνικής Πρόνοιας, τα λειτουργικά έξοδα της Αγίας Μαρίνας (αμοιβή ψάλτη, αγορά «λειτουργιών»), η αμοιβή του αγροφύλακα, αγορά σανίδων, κ.λπ. κατά τα έτη 1940 - 1941.

Ακολουθούν τα «Γραμμάτια», (αριθμός χειρογράφου: 14) των μελών κατά τα έτη 1938 -1940, και οι «Αποδείξεις» (αριθμός χειρογράφου: 15 Α – ΣΤ), των ετών 1939 - 1943 κ.λπ.

Μετά το 1950, η νέα περίοδος στην ιστορία της Φ.Α.Τ.Α. ξεκινά με μια πρωτοβουλία του Δ.Σ. της Αδελφότητας που αφορά στην καταβολή των χρεών προς αυτήν, παρά το γεγονός ότι αυτά έχουν διαγραφεί βάση νόμου.

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το «Βιβλίον απονομής ΗΘΙΚΟΥ ΕΠΑΙΝΟΥ», (αριθμός χειρογράφου: 4), με τον κατάλογο όσων έλαβαν «Ηθικόν Έπαινον» επειδή εξόφλησαν παλαιά χρέη προς την Αδελφότητα (διαγεγραμμένα εκ του νόμου).

Ακολουθεί το νέο, ενημερωμένο «Βιβλίον Γενικού Μητρώου της Φ.Α.Τ.Α», (αριθμός χειρογράφου: 5) και το «Βιβλίον Συνδρομητών» (αριθμός χειρογράφου: 6) με πληροφορίες για τον τόπο διαμονής, τη χρονολογία επανεγγραφής, λοιπές αξιοσημείωτες παρατηρήσεις (π.χ. επάγγελμα οργανοπαίχτης) και την αλλαγή της ονομασίας Τζούρτζιας σε Αγία Παρασκευή, το 1955.

Στη συνέχεια το «Βιβλίον Γενικού Ταμείου» (αριθμός χειρογράφου: 10) με στοιχεία σχετικά με ποσά για στεφάνια κηδειών μελών της αδελφότητας, αμοιβές δικηγόρου, αγορά εφημερίδων, έξοδα για την Αγία Μαρίνα κ.λπ. ενώ στην αντίστοιχη των Εσόδων, περιλαμβάνονται ποσά από τον πάγκο των κεριών της Αγίας Μαρίνας, την ύψωση των εικόνων, το κυτίον της Αγίας κ.λπ.

Ακολουθούν τα δύο Βιβλία των Δωρητών της Φ.Α.Τ.Α.. Το «Βιβλίον Ευεργετών και Δωρητών» (αριθμός χειρογράφου: 12) και το «Βιβλίον Δωρητών εις μνήμην», (αριθμός χειρογράφου: 13).

Τα Βιβλιάρια Καταθέσεων («Βιβλιάριον Ταμιευτηρίου και Όψεως» (αριθμός χειρογράφου: 21 Α -Γ), τα έτη 1956 – 1971.
Η σχέση της Φ.Α.Τ.Α. με την Εκκλησία αναδεικνύεται στην τελευταία κατηγορία του αρχείου της Αδελφότητας.

Στο πρώτο, το «Βιβλίον Πράξεων εκκλησιαστικού γραφείου Ιερού Ναού Αγίας Παρασκευής Τζούρτζιας» (αριθμός χειρογράφου: 8), εκθέτονται τα έσοδα (από τα κεριά, την περιφορά δίσκων, το ύψωμα, ενοίκιο υδρόμυλου κ.λπ.) και τα έξοδα (αγορά κεριών, λαδιού, μισθός εφημερίου, νεωκόρου, εισφορές κ.λπ.) του ιερού ναού της Αγίας Παρασκευής κατά τα έτη 1933 ως 1947.

Στο επόμενο, «Βιβλίον Πράξεων Εκκλησιαστικού Συμβουλίου Ιερού Ναού Αγίας Παρασκευής» (αριθμός χειρογράφου: 9) καταγράφονται το σύνολο των ενεργειών του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου κατά τα έτη 1950 ως 1964, όπου ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, η πρώτη πράξη του, καθώς περιέχει την αναλυτική περιγραφή της κινητής και ακίνητης περιουσίας της εκκλησίας κατά την ανάληψη των καθηκόντων του νέου Συμβουλίου στις 5 6 1950: δύο πολυέλαιοι κρυστάλλινοι και ένας μπρούτζινος, έξι μπρούτζινα μανουάλια, τρία άγια ποτήρια κ.λπ.

Η παρουσίαση ολοκληρώνεται με το «Βιβλίον Προαιρετικού Εράνου υπέρ Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνης» (αριθμός χειρογράφου: 16). Το «Βιβλίον» διαιρείται σε δύο τμήματα. Στο πρώτο παρουσιάζεται ο αλφαβητικός κατάλογος των δωρητών για την αποπεράτωση του ναού της Αγίας Μαρίνας, η ανακατασκευή του οποίου ξεκίνησε μετά τον καταστρεπτικό σεισμό τον Μάιο του 1967. Στο δεύτερο μέρος καταχωρούνται οι αναλυτικοί λογαριασμοί των εξόδων για τις παραπάνω εργασίες κατά το έτος 1987.

Παρουσίαση: Potiropoulos